|
Ц-Д. Дондокова. "Саhан хyгжэм"
|
| 11.04.2012, 15:17 |
Темэ: Ц –Д. Дондокова. «Саһан хүгжэм»
Зорилгонууд:
1. Ц-Д. Дондоковагай шүлэгтэй танилсуулха. Уран гоёор зураглан харуулһан үбэлэй үзэгдэлнүүд тухай һурагшадта ойлгуулха.
2. Һурагшадай хэлэнэй нөөсэлгэ баяжуулха, уран һайханиие мэдэржэ, хэрэглэгдэһэн үгэнүүдые таниха, олохо болгохо. Шүлэг уранаар уншажа һургаха.
3. Байгаалидаа дуратай, анхаралтай хёрхо ябахыень хүмүүжүүлхэ.
Хэрэгсэлнүүд: презентаци.
Хэшэээлэй янза: шэнэ материал ойлгуулха хэшээл.
Хэшээлэй түхэл: шэнжэлэлгын хэшээл.
Арга методынь: эвристическэ хөөрэлдөөн, диалог.
Хэшээлэй байгуулга:
1. Эмхидхэлэй үе (хүгжэм соносолго). Класстаа алхалан ороно – эмоциональна бэлэдхэл.
2. Урид абаһан мэдэсыень онсодхолго (зорилго тухай, урда үзэһыень һэргээлгэ, поэдүүдые соносолго, словарна хүдэлмэри – психологическа бэлэдхэл).
3. Шэнэ эрдэм мэдэсэ үгэлгэ (оролто Угэ, автор тухай, шүлэгэй литературна шүүлбэри, уран үгэнүүдтэй танилсалга).
4. Ойлгожо абаһан мэдэсэ, шадабарииень болон дадалыень һайжаруулга (текст сооһоо уран хурса үгэнүүдые ололго, уранаар уншалга, зэргэсүүлгэ), творческо хүдэлмэри( үгэһэн темэдэ өөһэдөө шүлэгүүдые зохёохо), гэрэй даабари.
Хэшээлэй ябаса:
I. Эмхидхэлэй үе.
«Саһата вальс» гэһэн дуунай аялга доро һурагшад класстаа ороно.
Багша: Үхибүүд, энэ һайхан хүгжэм шагнахадаа, сэдьхэлэйтнай байдал ямар гээшэб?
Һурагшад: Хүхюутэй, баяртай.
Багша: Таагты даа, хэшээлдээ юун тухай хөөрэлдэхэ гээшэбибди?
II. Урид абаһан мэдэсыень дабтан онсодхолго.
1. Хэшээлэй зорилго табилга.
Зүб даа, үхибүүд, «Үбэл» гэһэн темэеэ үргэлжэлүүлэн, урда үзэһэнөө дабтахабди. «Уран шүлэгэй долгин дээгүүр» гэһэн уряал доро шэнэ шүлэгтэй танилсажа, удхыень тайлбарилан, уран гоёор уншажа туршахабди.
2. Урда үзэһэнөө дабталга.
Багша: а) Үбэлэй шэнжэнүүдые хэлэхэ (тэдэниие тэмдэглэһэн үгэнүүдые һануулха, һэргээхэ).
Һурагша: Хүйтэн һалхин, жабар, саһан, хада, сана, шарга, елүүр, коньки, хүнгэрэг, саһан баабхай.
Багша: Саһан ямар байдаг юм?
Һурагша: Хүйтэн, нойтон, муухай, саган, бамбагар, ялагар, арюухан, зөөлэхэн, сарюухан, сэбэрхэн, нялдагар, шарьядаг.
Багша: б) Үбэлэй эхин үе тухай уран гоёор уншаха.
Һурагша: Г.Чимитов «Декабрь»
Һүни хүйтэржэ,
Һүүен жабарлаад,
Үдэр бүхэндэ
Саһан ороно.
Дайда дэлхэй
Дандаа саган –
Арюун гээшэнь,
Сарюунш гээшэнь.
Багша: Үбэлэй дунда һарада байгаали ямар бэ?
Һурагша: Э. Дугаров «Январь»
Шэнэ жэлээ асаран,
Шэдитэ ёлкоор бадаран,
Хүүгэдтэ бэлэгээ барин,
Хүрэжэ ерэбэл январь.
Багша: Үбэлэй һүүл тухай юу мэдэхэбта, хөөрэгты.
Һурагша: Э. Дугаров «Февраль»
Шэлдэн февраль
Шэрүүн зантай.
Шэмэрүүн һалхитай,
Шэрүүлжэ ядахагүй.
Үлеэ үлеэһээр
Үлүү хүйтые
Дууһан үлеэхэнь,
Дулаа дүтэлүүлхэнь.
III. Шэнэ эрдэм мэдэсэ үгэлгэ
1. Оролто үгэ
Багша: Саһан тухай зурагууд, хүгжэм дуунууд олон ааб даа. Зүгөөр уран зураашад, хүгжэм зохёодог композиторнууд, поэдүүд хүн бүхэниинь байгаалиин үзэгдэл өөрын нюдөөр хаража, өөрынгөө сэдьхэлэй байдал, хандалга харуулдаг гээшэ.
Тиимэһээ бидэ мүнөө Ц-Д. Дондоковагай «Саһан хүгжэм» гэһэн шүлэгтэй танилсажа, уран зохёолшо үбэлдэ ямараар ханданаб, һанал бодолыень тайлбарилан хөөрэлдэхэ, уншахабди.
2. Уран зохёолшо тухай.
Цырен – Дулма Дондоковна Хориин аймагай Байсын – Үбэр нютагта 1911 ондо түрэһэн юм. Үхибүүдтэ зорюулагдаһан олон олон шүлэгүүдэйнь номууд Улаан – Үдэдэ, Москвада хэблэгдэн гараһан юм.
Ц-Д. Дондокова – Буряадай поэт, Россин Федерациин соёлой габьяата ажал ябуулагша.
3. Анхаралтайгаар шагнаад, авторай сэдьхэлэй байдал ямар бэ, юун гэжэ хэлэхэеэ һананаб, таанад тайлбарилхат.
4. Багшын жэшээтэ уншалга:
Ц-Д. Дондокова.
«Саһан хүгжэм».
1. Текстыень элдэб аргануудаар уншалга.
Удхыень һайнаар ойлгожо абахын тула уншаябди: 1-дэхи бадаг «шангаар», 2-дохи бадаг «гүнгинэн», 3-дахи бадаг «шэбэнэн». Нюдэндэтнай ямар зураг харагдахадал гэнэб?
2. Текст дээрэ хэгдэхэ хүдэлмэри:
Багша: Юун гэжэ нэрэтэй шүлэг бэ? Ямар һонин, гоё нэрэтэй гээшэб?
Булта уншая, автор шүлэг соогоо юун гэжэ хэлэхэеэ һананаб, харюусая. (Үхибүүд 1-дэхи мүр уншана).
«Шагныш, дүүхэй шагныш»
Багша: Автор хэндэ ханданаб?
Һурагша: Бултанда «дүүхэй» гэжэ уриханаар, зөөлэхэнөөр хандана.
Багша: «Саһан хүгжэм ханхинана» Юун ханхинаа гэжэ болохоб?
Һурагша: Хонхо ханхинана, шэл тэһэржэ ханхинана.
Багша: Ямар абяа дууланабта, шагнагты («болор» ваза тоншон, абяаень шагнанабди). Ямар абяан гаранаб? Ханхинана гү?
Һурагша: «Хан-н» гээд ханхинана.
Багша: Иимэ абяа дууланал даа, автор баяраа мэдүүлнэ. Саһанай орохые «саһан хүгжэм» гэжэ уран гоё үгөөр зураглана.
Багша: «Саһаханууд өөһэдөө дуулана гү?
Шанга һалхин хуурдана гү?..»
Саһаханууд дууладаг юм гү? Үшөө юун гэжэ асуунаб? Хуур – буряад арадай инструмент (багша харуулна, иимэ хүгжэм дуулдана гэжэ наадаад үгэхэ).Хуур дээрэ наадаһые хуурдана гэдэг. Автор баяраа мэдүүлнэ, ямар гоё гээшэб, гайхан, хүхин бидэнһээ асууна. Дахин юун тухай асууһыень хоолойгоороо илган уншаябди (1-дэхи бадаг).
Саашань уншаябди. «Сагаахан энэ хүгжэмые».
Багша: Хүгжэм саган байдаг гү? Автор юуе сагаахан хүгжэм гэнэб?
Һурагша: Сагаахан саһан ороно – сагаахан хүгжэм гэжэ уран үгөөр зураглана.
Багша: «Шангалаад, нүхэрни , шагныш…»
Шагнагты даа, автор түрүүн дүүхэй гэжэ хандана, мүнөө хэндэ ханданаб? Ямараар шагнахыень уряалнаб?
Һурагша: «Нүхэрни, шангалаад» - анхаралтайгаар «шагныш» гэнэ.
Багша: Автор сэдьхэл зүрхэнһөө баярлана.
«Эсэтэрээ огторгойдо ёохорлоод,
Эндэмнай амархаа ерэбэ даа».
Багша: Саһаханууд тухай автор юун гэнэб: Юун гэһэн удхатайб?
Һурагша: «Эсэтэрээ огторгойдо ёохорлоод» - саһаханууд ёохор наадана, дээрэ үүлэнһээ таһараад лэ, хэды оло дахин эрьелдэжэ, урбалдажа унаһые ёохор наадантай жэшэнэ.
Багша: Саһахануудые яагаа гэнэб?
Һурагша: «Эсээ», «амархаяа» бууба.
Багша: Саашань уншаябди.
«Дэбхэр дэбхэрһээр һал унаад,
Дэрлээд газараа унтаха даа».
Багша: Эдэ мүрнүүд юун тухайб?
Һурагша: Һалхинда хиидээд, эрьелдэ эрьелдэһээр унашаха.
Багша: Хүн унтахадаа, юу дэрлэжэ унтадаг юм? Автор хүнэй үйлэтэй сасуулааа. Дэрэ дэрлэһэн шэнги газараа дэрлэжэ унтаха.
Багша: Һүүлшын мүрнүүдые уншанабди.
«Сагаан торгон хүнжэл дороо
Сагаан зүүдэ зүүдэлхэ дааа».
Багша: Юун доро орохоб? Буряад зоной гоёлой хубсаһан үнэтэй, сэнтэй торгон бүдөөр оёндоһон байдаг. Танай буряад дэгэлнүүд торгоор оёгдонхой ха юм.
Ямар торгон бэ? (Сагаан). Сагаан хадаг бэлэг баридаг, саган эдеэгээр айлшадаа угтадаг, саган һанаан – арюун сэбэр гэһэн удхатай. Сагаан-нангин үнгые автор сасуулан абаа. Иимэ гоё саһан тухай шүлэгтэй танилсахадаа, дуу дуулаха дурантнай хүрэнэ гү? «Саһата вальс» гэжэ дуу дуулая.
IV. Ойлгожо абһан мэдэсэ, шадалыень болон дадалыень һайжаруулга.
1. Текст сооһоо уран һайхан үгэнүүдые олохо.
Багша: Саһанай орохые автор юунтэй жэшэнэб? Өөрынгөө сэдьхэлэй баярые хүгжэмөөр харуулна. Уран үгэнүүд хаанаб?
Һурагша: «Сагаан хүгжэм», «дуулана», «һалхин хуурдана».
Багша: Саһахануудай газарта унахые ямар үгэнүүдээр зурагланаб?
Һурагша: «Эсэтэрээ ёохорлоод», «Дэбхэр дэбхэрһээр һал унаад»,
«Газараа дэрлэжэ унаха».
Багша: Саһан тухай уран үгэнүүдые олохо.
Һурагша: «Сагаан торгон хүнжэл», «саган зүүдэн»-үбэлэй гурбан һара тухай, үбэл ерэнэ.
Багша: Оршон тойронхи байгаалидаа ямараар ханданаб?
Тобшолол.
2.Уранаар уншалгада бэлэдхэл.
Багша: Мүнөө карандаша баряад, хаанань зогсолто, хаанань гайхан гоёшоон харуулһыень тэмдэглэгты. Хоолойгоороо илган, сэдьхэлэйнгээ мэдэрэлые уншалгаар харуулха ёһотойт. (Партитура бэлэдхэлгэ).
3.Һурагшадай уншалга
а) хойно хойноһоо
б) бадаг бадагаар (хүбүүд, басагад).
в) булта шангаар
Багша: Хаанань хоолойгоо шангадхан, хаанань аалихан, хүхюутэй, гунигтайгаар уншахабта? Юундэ иимээр уншаха гэжэ һананат?
Хэн ойлгожо абааб, уран гоёор уншаха. (Һурагшадай уншалга). Хоолойн нугалбари (интонаци) харууулжа, амарханаар уншадаг үхибүүдые дууряажа уншахадаа, хүжүүн үхибүүдтэ анхаралаа хандууулжа, уранаар уншалгын тренировко хэхэ).
4.Зэргэсүүлгэ.
Багша: Үхибүүд, шагнагты даа. Энэ байгаалиин үзэгдэл саһанай орохые үшөө ямар уран зохёолшо зураглан, шүлэг зорюулаа һэм?
Һурагша: Г. Чимитов. «Саһаханууд».
Уран гоёор уншаха. (Самбарта поэдүүдэй портредүүд, шүлэгүүдэй текстнүүд).
Багша: Үхибүүд, саһан тухай автор бүхэн яажа зураглан, сэдьхэлэйнгээ хандаса юугээр харуулнаб гэжэ зэргэсүүлэн харая.
1. Шүлэгүүдэй нэрэ. «Саһан хүгжэм», «Саһаханууд».
2. Өөрынгөө сэдьхэлэй баярые юугээр харуулнаб?
а) хүгжэмөөр; б) хатараар
3.Саһанай орохые ямар үгэнүүдээр зурагланаб?
а) Саһаханууд дуулана гү, һалхин хуурдана гү?
б) Аалиханаар хиидэнэ, дүхэриглэн ниидэнэ.
4. Юунтэй жэшэнэб?
5. Автор хүн зониие юун гэжэ уряалнаб?
а) шангалаад шагныш;
б) һайхашаахаар, хатархаяа һанахаар.
6.Һүүлшын мүрнүүдтэ автор бүхэнэй һанаан сэдьхэлынь ямар бэ?
а) Саһаханууд амархаяа газарта буугаа;
б) Дэрлээд газараа унтаха даа.
Багша: Эдэ һайхан шүлэгүүдые уншаад, зэргэсүүлэн хараба гээшэт. Тиихэдээ танай сэдьхэлэй байдал ямар болоноб? Таанадта юун тухай хэлэхэ хүсэл ороноб? (Һурагшад һанамжануудаа хэлэнэ).
Поэт бүхэн нэгэл байгаалиин үзэгдэлые өөрын нюдөөр хаража,өөрынгөө хандалга, баяраа ондо ондоогоор харуулна.
V. Творческо хүдэлмэри.
Багша: Мүнөө таанадта даабари үгтэнэ.
Урдатнай саһахан, танай саһахан, тиимэһээ «амидыруулжа» хөөрэлдэгты. Танай сэдьхэлэй байдал ямар бэ? Хүн бүхэн баяраа шүлэгөөр гү, али хөөрэлдөөгөөр, һайхан уран үгэнүүдээр зураглан харуулагты.
Шалгалта: (Хүүгэд ябууд шүлэгүүдые зохёожорхёод, үрдилдэн уншанад).
Сэгнэлтэ:
VI. Гэрэй даабари
«Саһан хүгжэм» шүлэг уран гоёор уншажа һураха, шүлэгтөө зорюулжа зураг зураха. |
|
Категория: Бурятский язык в начальной школе | Добавил: Нуга-Тала
|
| Просмотров: 1540 | Загрузок: 0
| Комментарии: 2
| Рейтинг: 0.0/0 |
| Всего комментариев: 2 | |
|
0
Спасибо, укажите, пожалуйста, полностью ФИО учителя.
|
0
Бадмаева Светлана Мункоевна, учитель бурятского языка в начальных классах РБНЛ-и №1
|
|
|
|
|
|
| » Портфолио |
 |
| » Статистика |
Онлайн всего: 1 Гостей: 1 Пользователей: 0 |
|
